مصائب خشکی زاینده‌رود/ از تغییرات  اقلیمی تا معضلات گسترده اجتماعی - اقتصادی

اقتصادآنلاین؛ گروه استان ها_ زاینده‌رود، یکی از مهم‌ترین رودخانه‌های ایران و شاهرگ حیاتی استان اصفهان، به عنوان منبع آب کشاورزی و تأمین آب شرب برای ساکنان این منطقه شناخته می‌شود  با این حال، سال‌هاست که خشکی این رودخانه  که 93 درصد مساحت آن در استان اصفهان قرار دارد به چالشی جدی برای کشاورزان و ساکنان آن تبدیل شده است چراکه این استان با وجود حق آبه ۹۷ درصدی خود از حوضه زاینده رود، محروم‌ترین استان، در دریافت حق خود با وجود قرار داشتن در یک حوضه آبریز وسیع، طی دهه‌های گذشته محسوب می شود.

از یک سو بارگذاری‌های جدید و خارج از قاعده و قانون مانند ایجاد مسیر برای آبرسانی به استانهایی که اصولا در حوضه این رودخانه نیستند (یزد در کنار تالاب گاوخونی و زمانی حتی کرمان)، جان از تن رودخانه گرفته است و در حالی است که قرار بود این نوع عملیاتها از جمله آبرسانی به یزد پس از راه اندازی تونل سوم کوهرنگ انجام شود اما از دهه ۷۰ این انتقال آب آغاز و پس از گذشت ۲۰ سال این تونل هنوز اجرایی نشده است و متاسفانه بر اساس شواهد و اذعان خود مدیران صنایع این استان (در سفری که چندین سال پیش خبرنگاران اصفهان به یزد داشتند)؛ آب انتقالی علاوه بر شرب، برای صنعت و کشاورزی نیز استفاده می شود و در نتیجه انکار فعلی برای مردم باورپذیر نبوده است. 

 جنگلهای هلو بر فراز کوه سبز می شود و اصفهان هر روز فرو‌ می‌نشیند

از سوی دیگر، تغییر شغل مردم استان چهارمحال وبختیاری و گرایش آنها به کشاورزی، آن هم در قله کوهسارها را شاهد هستیم، به نوعی که بر روی کوه هایی که هرگز در  طول تاریخ، رویِ درخت بارور را به خود نادیده است، با پمپاژ آب زاینده رود در مسیر غیر طبیعی؛ جنگل های هلو  ایجاد شده است، این در حالی است که در طول تاریخ مردم اصفهان اغلب به شغل کشاورزی اشتغال داشته و شغل غالب مردم چهارمحال دامپروری بوده است چراکه از اساس این استان به دلیل بافت کوهستانی خود برای کشاورزی مناسب نیست و خشک شدن درختان این منطقه با وجود حجم بالای آبرسانی، گواه حرکت در مسیر غیرطبیعی و غیرکارشناسانه است آن هم در شریطی که اصفهان هر روز بیش از پیش به دلیل خشکی زاینده رود فرو می‌نشیند.

در این ارتباط ابوالفضل ابوترابی نماینده نجف‌آباد در مجلس گفت: زاینده‌رود یک حقابه‌ای داشت که از هزاران سال پیش آب با پای خودش تا تالاب گاوخونی می‌آمد؛ استان‌های بالا دستی اصفهان آمدند به مسیری که این آب هزاران سال با پای خودش می‌آمد وارد شدند و دخالت کردند و  آب را با پمپاژ بردند و روی کوه‌ها درخت کاشتند که این کار به نابودی شهر بزرگی مثل اصفهان منجر شد و در نتیجه الان ما فرونشست وحشتناکی داریم.

فرونشست زمین امروز به سی‌وسه پل و داخل خانه‌های اصفهان رسیده است

وی با بیان اینکه باید بپذیریم خشکسالی‌های متعدد و وضعیت نشست زمین امروز به سی‌وسه پل و داخل خانه‌های اصفهان رسیده است، افزود: امروز بیش از ۱۸۰ مدرسه، مهدکودک، مراکز آموزشی و درمانی ما به خاطر نبود آب فرونشسته‌اند و از سوی دیگر  فریاد واعطشا درباره آب سرچشمه‌ها داریم. اگر ما به قوانین بین‌المللی اعتقاد داریم و به درستی به افغانستان درباره حقابه هیرمند می‌گوییم، زاینده‌رود هم دقیقاً همین حالت را داشته و دارد.

وی با بیان اینکه در کل شهرهای استان اصفهان، خانه‌ها در طبقه دوم‌ آب ندارند در حالی که تازه در فصل بهار قرار داریم، تاکید کرد: آب را به کوهسارهای چهارمحال بختیاری پمپاژ کردند و  درخت‌های غیرضروری مثل هلو که واقعا هم اگر نباشد هیچ ضرری به مملکت نمی‌زند، کشت می‌کنند؛ آب را از مجرای طبیعی خودش که هزاران سال خدا این‌گونه آفریده، اصطلاحاً جدا کردند.

ابوترابی با اشاره به این که ما امروز با یک پدیده‌ای به نام جنگ آب مواجه‌ایم که با بی‌تدبیری‌ها به آن دامن زده می‌شود، گفت: هر روز هم متأسفانه بر پیچیدگی این کار اضافه می‌شود. می‌طلبد که برای یک بار رئیس‌جمهور وقت بگذارد و همه وزرای مربوطه و ذینفعان را بخواهد و در این باره چاره اندیشی کند.

اولویتهای اشتباه و فرونشست تمدن اصفهان

نماینده نجف‌آباد با انتقاد از کشت محصولات کشاورزی غیرضروری در کشور گفت: کاشت هلو مهم‌تر است یا فرونشست اصفهان؟ هلو مهم است یا آب آشامیدنی یزد؟ اولویت‌هایمان را قاطی کرده‌ایم.

وی با بیان این‌که ما یک نقشه جامع در مورد آب می‌خواهیم، گفت: امروز رئیس‌جمهور در این مورد صحبت می‌کند، سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری هم هست. به درستی باید انبوه جمعیت‌ها و صنایع را منتقل کنیم کنار آب خزر و دریای عمان که ایده خیلی خوبی است. البته باید سرعت بدهیم. ما باید یک طرح جامعی با افق خشکسالی که برای کل کشور متصور هستیم داشته باشیم در غیر اینصورت این پدیده جنگ آب خیلی بیشتر و خطرناک‌تر می‌شود و این پدیده در آینده برای کل استان‌ها هم وجود دارد.

ابوترابی تاکید کرد: مردم به دلیل ضعف مدیریت‌ها به جان هم بیفتند چراکه این کشور وسیع و مثل بدن است اگر یک عضوش به درد بیاید بقیه اعضا هم بی‌قرار می‌شوند و بقیه هم دردشان می‌آید و در عذاب قرار می‌گیرند.

در طول تاریخ زاینده رود همواره به عنوان رودخانه اصفهان شناخته می شده و از اساس این تمدن کهن بر پایه حضور زاینده رود شکل گرفته است چراکه استان چهار محال زمانی نه چندان دور یکی از شهرستانهای اصفهان بوده و مرکز آن  یعنی شهرکرد معروف به ده کوچک بوده و هست، طبیعی است پس از تغییر تقسیمات کشوری، استان چهارمحال، سهم اندکی به اندازه حجم مجاورت شهرستانهای خود با زاینده رود داشته باشد  اما متاسفانه درصد حقابه های قانونی در حوضه زاینده رود در سالهای اخیر برعکس شده است.

نکته قابل اهمیت اینکه در سال جدید، با وجود بارش‌های سیل‌آسا در منطقه کوهرنگ، زاینده‌رود همچنان بسته باقی مانده و این موضوع تبعات اقتصادی و اجتماعی زیادی برای کشاورزان اصفهانی به همراه داشته است. 

در این ارتباط علی مزروعی کارشناس اقتصاد کشاورزی به اقتصادآنلاین گفت: با توجه به بارش‌های اخیر در کوهرنگ، انتظار می‌رفت که زاینده‌رود به حالت طبیعی خود بازگردد و حق‌آبه کشاورزان تأمین شود اما متأسفانه، عدم بازگشایی به موقع این رودخانه به دلیل مسائل مدیریتی و حقوقی  تبعاتی را به همراه داشت؛ این وضعیت بارها در طول سالیان اخیر باعث شد بسیاری از کشاورزان نتوانند به کشت محصولات خود بپردازند و زمین‌های زراعی آن‌ها خشک و غیرقابل استفاده باقی بماند.

وی با بیان اینکه یکی از اصلی‌ترین مشکلات کشاورزان اصفهانی، عدم تأمین به موقع حق‌آبه آن‌هاست، تاکید کرد: بسیاری از کشاورزان بر این باورند که حق‌آبه آن‌ها به دلیل کمبود مدیریت منابع آبی و عدم توجه مسئولان نادیده گرفته شده است. این موضوع باعث کاهش تولید محصولات کشاورزی و افزایش فشار اقتصادی بر خانواده‌های کشاورز شده است. در شرایطی که هزینه‌های کشت و کار افزایش یافته، عدم تأمین آب کافی به معنای کاهش درآمد و معیشت برای این قشر آسیب‌پذیر است.

افزایش نرخ فقر و بیکاری در اصفهان از تبعات خشکی زاینده رود

این کارشناس اقتصاد کشاورزی با بیان اینکه خشکی زاینده‌رود و عدم تأمین حق‌آبه نه تنها بر روی کشاورزان بلکه بر روی اقتصاد کل استان اصفهان تأثیر منفی گذاشته است، گفت: بسیاری از مشاغل وابسته به کشاورزی، مانند صنایع تبدیلی، با کاهش تولید مواجه شده‌اند و این موضوع منجر به بیکاری و افزایش نرخ فقر در منطقه شده است.

وی ادامه داد: با کاهش تولید محصولات کشاورزی، قیمت‌ها نیز در کل کشور تحت تأثیر قرار گرفته و دسترسی مردم به مواد غذایی کاهش یافته است.

در همین ارتباط مهدی جمالی نژاد استاندار اصفهان با بیان اینکه شرایط زاینده‌رود به واقع در حال حاضر نگران‌کننده است، گفت: دلایل عدم بازگشایی به موقع این رودخانه به مسائل پیچیده‌ای برمی‌گردد، از جمله مدیریت منابع آبی، حقوق آب و تغییرات اقلیمی. متأسفانه، در سال‌های اخیر با کاهش بارندگی و افزایش برداشت‌های غیرمجاز از منابع آب، شرایط به شدت بحرانی شده است.

افزایش گرد و غبار و آلودگی مداوم از تبعات خشکی زاینده رود برای اصفهان است

وی با اشاره به تبعات خشکی زاینده‌رود چه تبعاتی برای استان اصفهان گفت: تبعات خشکی زاینده‌رود بسیار گسترده و عمیق است. یکی از مهم‌ترین مشکلات، فرونشست زمین است که به دلیل کاهش سطح آب‌های زیرزمینی اتفاق می‌افتد. این مسئله علاوه بر آسیب به زیرساخت‌ها، خطرات زیادی برای ساکنان شهرها به همراه دارد. همچنین، کاهش سطح آب باعث افزایش گرد و غبار و کاهش کیفیت هوا می‌شود که سلامت عمومی را تهدید می‌کند.

نیازمند یک برنامه جامع ملی برای مدیریت منابع آبی هستیم

استاندار اصفهان: متأسفانه، توجه کافی به این مسائل نشده است. ما نیازمند یک برنامه جامع ملی برای مدیریت منابع آبی هستیم که نه تنها به تأمین حق‌آبه کشاورزان توجه کند، بلکه به حفظ محیط زیست و جلوگیری از فرونشست زمین نیز بپردازد. باید همگی دست به دست هم دهیم تا این بحران را حل کنیم و مسئولان در سطح ملی باید به این موضوع بیشتر توجه کنند.

استاندار اصفهان بیان کرد: اولین قدم، ایجاد یک تفاهم‌نامه جامع بین استان‌های بالادست و پایین‌دست زاینده‌رود است تا حق‌آبه‌ها به طور عادلانه تقسیم شود. همچنین، نیازمند افزایش فرهنگ استفاده بهینه از آب و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های آبخیزداری هستیم. در نهایت، همکاری نزدیک با وزارت نیرو و سایر نهادهای مربوطه برای مدیریت بهتر منابع آبی ضروری است.

خشکی زاینده‌رود و عدم بازگشایی آن در سال جدید، با وجود بارش‌های سیل‌آسا در کوهرنگ، نشان‌دهنده یک بحران عمیق در مدیریت منابع آبی کشور است. نیاز به یک برنامه جامع و پایدار برای مدیریت آب، تأمین حق‌آبه کشاورزان و حفظ معیشت آن‌ها ضروری به نظر می‌رسد. اگر این چالش‌ها بدون توجه جدی حل نشوند، تبعات آن می‌تواند به بحران‌های اجتماعی و اقتصادی بزرگتری منجر شود که نه تنها کشاورزان بلکه تمام جامعه اصفهان و همچنین کشور را تحت تأثیر قرار خواهد داد.